عصاره گیری گیاهان دارویی چیست؟
عصاره گیری گیاهان دارویی در حال حاضر به دلیل ویژگی های خاص خود در صنعت داروسازی نوین از اهمیت قابل توجهی برخوردار هستند. مطالعات دانشمندان نشان داده است، اکثر مواد شیمیایی که از منابع گیاهی مانند فنولیک ها و فلاونوئیدها بدست میآیند، تأثیر مثبتی بر درمان و پیشگیری انواع سرطان دارند.
همچنین حضور مقدار زیادی فنول و فلاونوئیدها در گیاهان دارویی که با فعالیت های آنتی اکسیدانی آنها مرتبط است توجه بسیاری از دانشمندان و سرمایهگذاران را در صنایع آرایشی و بهداشتی به خود جلب کرده است. بخش مهمی از مطالعه ی عصاره ی گیاهان دارویی آشنایی با روشه ای مختلف عصاره گیری گیاهان دارویی است. امروزه روشهای متنوع و مختلفی از عصاره گیاهان دارویی در دسترس است.
تولید عصاره گیاهان دارویی
تولید عصاره گیاهان دارویی با دو مرحله ی پیش استخراج و استخراج آغاز می شود که گام مهمی در فرآوری ترکیبات زیست فعال از مواد گیاهی است. علاوه بر این، اصلاحات در روش ها به طور مداوم توسعه می یابد. با وجود چنین تنوعی از روش ها، انتخاب روش استخراج مناسب نیاز به ارزیابی دقیق دارد. در مرحلهی پیش استتخراج معمولا نمونه های تازه در مقابل نمونه های خشک شده استفاده میشوند.
دانشمندان فاصله بین برداشت و کار آزمایشگاهی را حداکثر 3 ساعت در نظر میگیرند. زیرا نمونه های تازه شکننده هستند و سریعتر از نمونه های خشک شده خراب می شوند. در مقایسهی نمونه های پودری و آسیاب شده، استفاده از نمونه های گیاهان دارویی پودری مناسب تر می باشند چرا که اندازه ذرات کوچکتر است، بنابراین سطح تماس بین نمونه های گیاهان دارویی افزایش مییابد و در نتیجه حلالها مقدار بیشتری را استخراج میکنند.
روش خشک کردن گیاهان دارویی
- خشک کردن در هوا، مایکروویو، خشک کردن در کوره و خشک کردن انجمادی (لیوفیلیزاسیون)
خشک کردن در هوا معمولاً بسته به نوع نمونه های خشک شده (مانند برگ یا بذر) از 3 تا 7 روز و شاید تا ماه ها و حتی تا یک سال طول می کشد. این روش برای گیاهان دارویی حساس به دما مناسب است اما میتواند بسیار زمانبر باشد و همچنین گیاه دارویی در معرض آلودگی قرار بگیرد.
- خشک کردن با مایکروویو از تابش الکترومغناطیسی استفاده می کند که دارای میدان های الکتریکی و مغناطیسی است. در این روش، نوسان باعث برخورد بین مولکول ها و گرم شدن سریع نمونه ها به طور همزمان می شود. این روش می تواند زمان خشک شدن را کوتاه کند اما گاهی اوقات باعث تخریب مواد شیمیایی گیاهی می شود.
- خشک کردن در کوره یکی دیگر از روش های پیش استخراج است که از انرژی حرارتی برای حذف رطوبت از نمونه ها استفاده میشود. این آماده‌سازی نمونه یکی از آسان‌ترین و سریع‌ترین پردازش‌های حرارتی است که میتواند خواص مواد شیمیایی گیاهی را حفظ کند. استفاده از این روش مدت زمان کوتاه تری برای استخراج ارائه میکند.
- روش خشک کردن انجمادی بر اساس اصل تصعید است. تصعید فرآیندی است که در آن یک جامد بدون وارد شدن به فاز مایع به فاز گاز تبدیل می شود. نمونه قبل از لیوفیلیزاسیون در دمای 80- تا 20- درجه سانتیگراد منجمد می شود تا هر مایعی (مثلاً حلال، رطوبت) در نمونه های گیاهان دارویی وجود دارد، جامد شود.
پس از انجماد به مدت 12 ساعت، نمونه بلافاصله لیوفیلیز می شود تا از ذوب شدن مایع منجمد در نمونه جلوگیری شود. خشک کردن انجمادی روشی پیچیده و پرهزینه برای خشک کردن در مقایسه با خشک کردن معمولی در هوا و خشک کردن با مایکروویو است. بنابراین، استفاده از آن برای مواد خاص با ارزش بالا و حساس به حرارت محدود می شود.
استخراج ازگیاهان دارویی
استخراج عبارت است از جداسازی بخش‌های فعال دارویی در گیاه با استفاده از حلال‌های مناسب از طریق روشهای استاندارد. هدف ازاستخراج، جداسازی متابولیت‌های محلول گیاهی و باقی گذاشتن مارک سلولی نامحلول (باقی مانده) است. برخی از عصاره های اولیه به دست آمده ممکن است برای استفاده به عنوان عوامل دارویی به شکل تنتور و عصاره مایع آماده باشند، اما برخی نیاز به پردازش بیشتری دارند. چندین روش استخراج رایج، در زیر مورد بحث قرار گرفته است:
انواع روش عصاره گیری گیاهان دارویی
-
عصاره گیری گیاهان دارویی به روش جوشاندن،خیساندن، دم کرده، و فیلترینگ
خیساندن یکی از ساده ترین و در دسترس ترین روشها برای استخراج از پیاهان دارویی به حساب میآید این همان تکنیکی است که در شراب سازی نیزمورد استفاده قرار می گیرد و طی سالیان به طور گسترده در تحقیقات گیاهان دارویی مورد استفاده قرار گرفته است. در این روش مواد گیاهی ( درشت یا پودری) در یک ظرف دربدار با یک حلال مناسب در دمای محیط برای مدت 3 روز قرار داده میشود. این فرآیند تحت همزدن مکرر انجام میشود. دم کرده و جوشانده نیزاز همان اصل خیساندن استفاده می کنند.
-
عصاره گیری گیاهان دارویی به روش استخراج سوکسله یا استخراج پیوسته ی گرمایی
در این روش گیاهان دارویی اسیاب شده درون یک بالن تحت دما قرار میگیرند و به کمک مبرد و منبع جمع کننده فرآیند استخراج صورت میگیرد. اگر حلال مورد استفاده در این روش، آب باشد؛ نیاز به دمای بالای 100 درجه باعث تخریب مادهی موثرهی گیاهان دارویی خواهد شد. از طرفی حلال های آلی نیز باعث تخریب و سمیت گیاهان دارویی میشوند. همچنین این روش صرفه اقتصادی ندارد. بنابراین سوکسله روش توصیه شدهای نیست.
-
عصاره گیری گیاهان دارویی به کمک مایکروویو
در این روش گرما از طریق تابش ماکروویو به نمونهها و سیال تابیده میشود. این روش در مقایسه با روشهای دیگر نیاز به حلال کمتری داشته و از طرفی بازدهی بالاتری دارد. این روش گزینهی مناسبی برای جلوگیری از تخریب حرارتی مادهی موثرهی گیاهان دارویی میباشد و میتواند خواص و ساختار گیاهان دارویی را حفظ کند.
-
عصاره گیاهان به روش استخراج به کمک اولتراسونیک
در استخراج گیاهان دارویی به کمک اولتراسونیک از امواج فراصوت از 20 کیلوهرتز تا 2000 کیلوهرتز استفاده میشود. اثر مکانیکی کاویتاسیون صوتی باعث افزایش تماس سطحی بین حلالها و نمونهها و نفوذپذیری دیواره‌های سلولی میشود. این روش یک فناوری ساده و نسبتا کم هزینه است که می تواند در مقیاس کوچک و بزرگتر برای استخراج گیاهان دارویی مورد استفاده قرار گیرد.
-
عصاره گیری گیاهان دارویی سریع با حلال
این روش یک شکل کارآمد از استخراج با حلال مایع در مقایسه با خیساندن و استخراج سوکسله است چرا که از حداقل مقدار حلال استفاده می کند. این فناوری استخراج گیاهان دارویی قادر به کنترل دما و فشار برای هر نمونه است و کمتر از یک ساعت برای استخراج گیاهان دارویی نیاز دارد.
-
عصاره گیری گیاهان دارویی با سیال فوق بحرانی
سیال فوق بحرانی (SF) که گاز متراکم نیز نامیده می شود، ماده ای است که خواص فیزیکی گاز و مایع را در نقطه بحرانی خود به اشتراک می گذارد. این روش زمان و میزان سمیت استخراج را کاهش میدهد. اشکال عمدهی این روش هزینه ی بالای مواد و تجهیزات اولیه است.
کاربرد عصاره گیاهی
استفاده از گیاهان به عنوان داروی گیاهی توسط جمعیت های مختلف در طول تکامل بشر مورد استفاده قرار گرفته است، در حالی که مردم شروع به یادگیری در انتخاب گیاهان برای غذا، درمان و پیشگیری از بیماری ها و بیماری ها کردند. داروهای آلوپاتیک در حال حاضر به عنوان جایگزین داروهای سنتی به ویژه در کشورهای پیشرفته غربی استفاده می شود.
با این حال، کشورهای در حال توسعه به دلیل افزایش قیمت داروهای مصنوعی، بیشتر در داروهای سنتی مصرف می کنند. کینین، دیژیتال، تریاک و آسپرین استخراج شده از گیاهان دارای سابقه طولانی برای استفاده به عنوان داروهای گیاهی بوده و توسط صنایع مختلف داروسازی توسعه یافته اند.
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، حدود 80 درصد از ساکنان کشورهای آسیایی و آفریقایی از داروهای گیاهی به عنوان رژیم غذایی روزانه خود استفاده می کنند.متأسفانه استفاده درمانی از منابع طبیعی که عمدتاً توسط افرادی که توانایی پرداخت درمان متفاوت را ندارند، به دلیل جنبه‌های تغییرات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی به شدت کاهش یافته است.
از آنجایی که ترکیب شیمیایی گیاهان دارویی به کانون تحقیقاتی در میان جوامع علمی تبدیل شده است، تحقیقات متعددی در توسعه محصولات گیاهی مبتکرانه با عوارض جانبی کمتر نسبت به محصولات موجود تلاش می کنند. به علاوه، منحصر به فرد بودن ساختار گیاهان، خواص بیولوژیکی و فیتوشیمیایی، دانشمندان را تحت تأثیر قرار داده است.
بیشتر بخوانید: آشنایی بشتر با تست mtt و نحوه انجام آن
دانشمندان از همه جا فعالیت بیولوژیکی گیاه دارویی را که بر اساس کاربردهای مختلف گونه های مختلف و استفاده علمی از گیاهان دارویی است، مورد مطالعه قرار دادند. علاوه بر این، تحقیقات همچنین بر این موضوع متمرکز است که داروی گیاهی تا چه حد می تواند به صنایع دارویی فواید بدهد. در بین سال های 1981 تا 2006، وجود دارد
تقریباً 50 درصد از داروهای مشتق شده از گیاهان طبیعی مورد تأیید هستند . به غیر از آن، فعال بیولوژیکی در داخل هر یک از گیاهان دارویی توسط علوم فیتوشیمیایی و فیتوفارماکولوژیکی ایجاد می شود که از جمله ترکیبات فعال بیولوژیکی آن، تانن ها، فلاونوئیدها و ترپنوئیدها هستند.
این ترکیبات فعال بسیار محلول در آب هستند، اما به دلیل سختی به غشای لیپیدی متقاطع، اندازه مولکولی بزرگ، جذب پایینی دارند، بنابراین به فراهمی زیستی و کارایی پایین منجر میشود . بنابراین، وسایل نقلیه باید با داروهای گیاهی کپسوله شوند تا حلالیت داروها را بهبود بخشد، فرآیند تجزیه را کاهش دهد، سمیت را به حداقل برساند و جذب فعال داروها را افزایش دهد که منجر به فراهمی زیستی بالای داروهای گیاهی شود.
نانوتکنولوژی یک فناوری است که به عنوان سیستم تحویل داروهای گیاهی (دارو رسانی) مورد استفاده قرار میگیرد که نه تنها میتواند دسترسی زیستی و اثربخشی گیاهان را افزایش دهد، بلکه سایر اجزایی را که به دلیل ویژگی‌های ضعیف دور ریخته شده‌اند، مجدداً معرفی میکند . به علاوه، ترکیب داروهای گیاهی با نانوذرات دارای فرمولاسیون با دوز کم دارو، سمیت کم و افزایش انطباق با صبر است. نانوذرات پلیمری، نانوذرات لیپیدی جامد (SLN)
لیپوزوم ها، سیستم کریستال مایع (LC)، میکروامولسیون و نانوامولسیون خانواده استراتژی های فناوری نانو هستند، نانوحامل هایی با اندازه بسیار کوچک که قادرند داروها را به راحتی در سلول ها و بافت ها هدف قرار دهند تا بتوانند داروها را در جریان خون به گردش درآورند. علاوه بر این، آنها همچنین اجازه می دهند تا مواد مشخصه مختلف در یک فرمول مخلوط شوند و حتی می توانند خواص ماده را در هنگام واکنش با محیط زیستی تغییر دهند.
علاوه بر این، فعالیت دارویی، ثبات، تحویل پایدار و حفاظت از داروهای گیاهی با فیزیکی و تخریب شیمیایی را می توان با کپسوله کردن داروهای گیاهی با این نانوحامل ها افزایش و بهبود بخشید. از این رو، ادغام نانوحامل در سیستم جدید دارورسانی (NDDS) در داروهای گیاهی مهم و ضروری است. به منظور درمان موثر بیماری ها و بیماری های مختلف مانند سرطان، دیابت، آسم، آرتریت و غیره .
تفاوت عصاره گیاهی با عرقیات گیاهی
درصد خلوص درعرق های گیاهی کمتر از اسانس و عصاره هستند و اثر گذاری کمتری نسبت به این دو دارند. فاز عرقیات و عصاره آبی است اما اسانس فاز روغنی است. نمی توان از همه گیاهان اسانس به دست آورد چون تنها درصد کمی از گیاهان هستند که دارای اسانس های دارویی و معطر ند. در ترکیب عرقیات گیاهی مقدار زیادی آب به همراه درصدی از اسانس گیاهی وجود دارد.